लगोरी (Lagori)

 लगोरी (Lagori)

लगोरी हा एक पारंपरिक भारतीय मैदानी खेळ आहे जो दोन संघांमध्ये खेळला जातो. या खेळात एक चेंडू आणि सपाट दगडांचे सात तुकडे (थर रचून) वापरले जातात. हा खेळ शारीरिक क्षमता, अचूकता आणि सांघिक समन्वयावर आधारित आहे. लगोरी महाराष्ट्रात आणि ग्रामीण भागात विशेष लोकप्रिय आहे आणि त्याला 'सात टाळ्या' किंवा 'डब्बा खेळ' असेही म्हणतात.

खेळण्याची पद्धत:

1. साहित्य: या खेळण्यासाठी एक रबरी किंवा टेनिसचा चेंडू आणि सपाट दगडांचे सात तुकडे (लहान ते मोठ्या आकारात रचलेले) लागतात.
2. मैदान: खेळण्यासाठी मोकळी सपाट जागा आवश्यक असते. मध्यभागी एक गोल रेषा (केंद्र वर्तुळ) काढली जाते, जिथे दगडांचा थर ठेवला जातो. या वर्तुळाभोवती ठराविक अंतरावर एक मोठी संरक्षक रेषा (safe zone) काढली जाते.
3. खेळाडू: दोन संघ असतात, प्रत्येकी साधारणपणे ३ ते ५ खेळाडू.
4. नाणेफेक: खेळ सुरू करण्यापूर्वी नाणेफेक करून कोणता संघ प्रथम दगडांचा थर पाडेल (म्हणजे 'फटका' मारेल) हे ठरवले जाते.
5. फटका मारणारा संघ (Striker/Hitter): या संघातील खेळाडू बारी-बारीने ठराविक अंतरावरून चेंडू मारून दगडांचा थर पाडण्याचा प्रयत्न करतात. त्यांना तीन वेळा चेंडू मारण्याची संधी मिळते.
6. संरक्षण करणारा संघ (Fielders): या संघाचे खेळाडू दगडांचा थर पाडल्यानंतर तो पुन्हा रचण्यापासून रोखण्याचा प्रयत्न करतात आणि फटका मारणाऱ्या संघातील खेळाडूंना चेंडू मारून बाद करण्याचा प्रयत्न करतात.
7. थर पाडणे: जर फटका मारणाऱ्या संघातील खेळाडूने चेंडू मारून दगडांचा थर पाडला, तर त्यांना 'लगोरी' (किंवा 'सात टाळ्या') ओरडण्याची संधी मिळते आणि त्यांचा खेळ सुरू होतो.
8. थर रचणे: थर पाडल्यानंतर फटका मारणाऱ्या संघातील खेळाडू लवकरात लवकर दगडांचे तुकडे पुन्हा एकावर एक रचण्याचा प्रयत्न करतात.
9. बाद करणे: संरक्षण करणाऱ्या संघाचे खेळाडू थर रचणाऱ्या खेळाडूंना चेंडू मारून बाद करण्याचा प्रयत्न करतात. जर चेंडू थेट लागला (कमरेच्या खाली), तर तो खेळाडू बाद होतो.
10. सुरक्षित क्षेत्र (Safe Zone): थर रचणारे खेळाडू चेंडू मारण्यापासून वाचण्यासाठी संरक्षक रेषेच्या आत थांबू शकतात. मात्र, एका वेळी फक्त एकच खेळाडू सुरक्षित क्षेत्रात थांबू शकतो आणि तो धाव घेण्यासाठी बाहेर पडल्यावर दुसरा खेळाडू येऊ शकतो.
11. विजय: जर फटका मारणाऱ्या संघाने संरक्षण करणाऱ्या संघाच्या खेळाडूंनी बाद करण्यापूर्वी दगडांचा थर यशस्वीरित्या रचला, तर ते जिंकतात आणि त्यांना गुण मिळतात. जर संरक्षण करणाऱ्या संघाने सर्व खेळाडूंना बाद केले, तर त्यांचा डाव संपतो आणि दुसऱ्या संघाला फटका मारण्याची संधी मिळते.

लगोरीचे नियम (काही महत्त्वाचे):

• फटका मारणाऱ्या संघाला थर पाडण्यासाठी तीन संधी मिळतात.
• थर पाडल्यानंतर 'लगोरी' ओरडणे आवश्यक आहे.
• थर रचताना संरक्षण करणाऱ्या संघाचे खेळाडू चेंडू मारून बाद करू शकतात (कमरेच्या खाली).
• सुरक्षित क्षेत्रात एका वेळी एकच खेळाडू थांबू शकतो.
• जर चेंडू मारताना दगडांचा थर पडला नाही, तर पुढील खेळाडूला संधी मिळते.
• दोन्ही संघांना फटका मारण्याची आणि संरक्षण करण्याची संधी मिळते.
• सर्वाधिक गुण मिळवणारा संघ विजयी होतो.

लगोरी हा खेळ अचूकता, चपळाई, सांघिक समन्वय आणि रणनीतीचा वापर शिकवतो. हा खेळ खेळायला मजेदार आणि कमी खर्चात उपलब्ध होणारा आहे, ज्यामुळे तो आजही ग्रामीण भागात आणि शालेय स्तरावर आवडीने खेळला जातो.