फुटबॉल (Football)

 फुटबॉल (Football):

फुटबॉल, ज्याला 'सॉकर' (Soccer) म्हणूनही ओळखले जाते, हा जगातील सर्वात लोकप्रिय आणि मोठ्या प्रमाणावर खेळला जाणारा सांघिक खेळ आहे. हा खेळ दोन संघांमध्ये खेळला जातो आणि प्रत्येक संघात साधारणपणे ११ खेळाडू असतात. खेळाचा उद्देश चेंडूला लाथ मारून किंवा डोक्याने ढकलून प्रतिस्पर्धी संघाच्या गोलपोस्टमध्ये टाकणे (गोल करणे) हा असतो.

खेळण्याची पद्धत:

1. दोन संघ: प्रत्येकी ११ खेळाडूंचे दोन संघ असतात. काही बदली खेळाडू (substitutes) देखील असतात, ज्यांना सामन्यादरम्यान मैदानात पाठवता येते.
2. मैदान: फुटबॉलचे मैदान आयताकृती असते. मैदानाच्या दोन्ही टोकांना गोलपोस्ट (goalpost) असतात.
3. चेंडू: खेळण्यासाठी गोल आकाराचा फुटबॉल वापरला जातो.
4. खेळ: खेळाडू प्रामुख्याने पायांचा वापर करून चेंडू एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी नेतात आणि प्रतिस्पर्धी संघाच्या गोलपोस्टमध्ये ढकलण्याचा प्रयत्न करतात. हाताचा वापर करणे बहुतेक खेळाडूंना नियमांनुसार निषिद्ध आहे, फक्त गोलकीपरला (goalkeeper) आपल्या गोलपोस्टच्या क्षेत्रात हाताचा वापर करण्याची परवानगी असते.
5. गोल: जेव्हा चेंडू पूर्णपणे गोलपोस्टच्या आत जातो, तेव्हा एक गोल नोंदवला जातो.
6. सामन्याचा कालावधी: व्यावसायिक फुटबॉल सामन्यांचा कालावधी साधारणपणे ९० मिनिटे असतो, जो प्रत्येकी ४५ मिनिटांच्या दोन भागांमध्ये विभागलेला असतो. या दोन भागांच्या मध्ये विश्रांतीचा काळ असतो. नियमांनुसार, वेळेच्या नुकसानीनुसार काही अतिरिक्त वेळ (injury time किंवा stoppage time) देखील जोडला जातो.
7. विजय: सामन्याच्या शेवटी ज्या संघाचे सर्वाधिक गोल असतात, तो संघ विजयी घोषित केला जातो. जर दोन्ही संघांचे गोल समान असतील, तर सामना अनिर्णित (draw) राहतो किंवा स्पर्धेच्या नियमांनुसार अतिरिक्त वेळ (extra time) किंवा पेनल्टी शूटआऊट (penalty shootout) द्वारे निकाल लावला जातो.

फुटबॉलचे नियम (काही महत्त्वाचे):

• ऑफसाइड (Offside): जेव्हा एखादा अटॅकिंग खेळाडू प्रतिस्पर्धी संघाच्या शेवटच्या बचावपटूच्या (गोलकीपर वगळता) पुढे असतो आणि त्याच्या संघातील खेळाडू त्याला चेंडू पास करतो, तेव्हा त्याला ऑफसाइड मानले जाते. मात्र, काही विशिष्ट परिस्थितीत ऑफसाइड नियम लागू होत नाही (उदा. थ्रो-इन, गोल किक, कॉर्नर किक).
• फाऊल (Foul): नियमांचे उल्लंघन केल्यास फाऊल दिला जातो. गंभीर फाऊल झाल्यास खेळाडूला पिवळे किंवा लाल कार्ड दाखवले जाऊ शकते. लाल कार्ड मिळाल्यास खेळाडूला त्वरित मैदान सोडावे लागते आणि तो पुढील काही सामन्यांना मुकतो.
• फ्री किक (Free Kick): फाऊलच्या ठिकाणी प्रतिस्पर्धी संघाला फ्री किक मिळते. काही विशिष्ट फाऊलसाठी पेनल्टी किक देखील दिली जाते, जी गोलपोस्टपासून काही अंतरावर असलेल्या पेनल्टी स्पॉटवरून मारली जाते आणि समोर फक्त गोलकीपर असतो.
• थ्रो-इन (Throw-in): जेव्हा चेंडू बाजूच्या सीमारेषेबाहेर जातो, तेव्हा ज्या संघाने चेंडू बाहेर मारलेला नसतो, त्या संघाचा खेळाडू दोन्ही हातांनी चेंडू डोक्यावरून मैदानात फेकतो.
• गोल किक (Goal Kick): जेव्हा अटॅकिंग खेळाडूने मारलेला चेंडू गोलपोस्टच्या बाजूने किंवा वरून सीमारेषेबाहेर जातो आणि गोल होतो, तेव्हा बचाव करणाऱ्या संघाला गोल किक मिळते, जी गोलपोस्टच्या आतून मारली जाते.
• कॉर्नर किक (Corner Kick): जेव्हा बचाव करणाऱ्या खेळाडूने मारलेला चेंडू गोलपोस्टच्या बाजूने किंवा मागच्या सीमारेषेबाहेर जातो, तेव्हा अटॅकिंग संघाला कॉर्नर फ्लॅगच्या जवळून किक मारण्याची संधी मिळते.

फुटबॉलचे महत्त्व:

फुटबॉल हा केवळ एक खेळ नाही, तर तो एक जागतिक भावना आहे. जगभरात याचे कोट्यवधी चाहते आहेत आणि अनेक मोठ्या आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा आयोजित केल्या जातात, ज्यात फिफा विश्वचषक (FIFA World Cup) सर्वात प्रतिष्ठित आहे. फुटबॉल शारीरिक तंदुरुस्ती, सांघिक भावना आणि रणनीतिक कौशल्ये विकसित करतो.

भारतातही फुटबॉलची लोकप्रियता वाढत आहे आणि इंडियन सुपर लीग (Indian Super League - ISL) सारख्या व्यावसायिक लीगमुळे या खेळाला नवी ओळख मिळाली आहे.