आशिया खंड.. माहिती

 आशिया खंड (Asia Continent) हा जगातील सर्वात मोठा आणि सर्वाधिक लोकसंख्या असलेला खंड आहे.

भौगोलिक माहिती:

 * क्षेत्रफळ: आशिया खंडाचे क्षेत्रफळ सुमारे 44.58 दशलक्ष चौरस किलोमीटर (4,46,00,850 चौ. किमी) आहे, जे पृथ्वीच्या एकूण जमिनीच्या क्षेत्रफळाच्या सुमारे 30% भाग व्यापते.

 * स्थान: हा खंड प्रामुख्याने उत्तर गोलार्धात आणि पूर्व गोलार्धात स्थित आहे.

 * सीमा:

   * पूर्वेला: पॅसिफिक महासागर

   * पश्चिमेला: युरोप खंड (उरल पर्वत, उरल नदी, कॅस्पियन समुद्र, काकेशस पर्वत आणि काळा समुद्र यांद्वारे युरोपपासून वेगळा होतो)

   * उत्तरेला: आर्क्टिक महासागर

   * दक्षिणेला: हिंदी महासागर

   * आफ्रिकेपासून वेगळे करणारा: लाल समुद्र आणि सुएझ कालवा

   * अमेरिकेपासून वेगळे करणारा: पूर्वेकडील बेअरिंग स्ट्रेट

लोकसंख्या:

 * आशिया खंडाची लोकसंख्या जगाच्या एकूण लोकसंख्येच्या सुमारे 60% आहे, ज्यामुळे हा जगातील सर्वाधिक लोकसंख्या असलेला खंड आहे.

 * 2021 पर्यंत आशियाची लोकसंख्या 4.69 अब्ज पेक्षा जास्त होती.

 * चीन आणि भारत हे आशियातील दोन सर्वाधिक लोकसंख्या असलेले देश आहेत.

महत्त्वाची वैशिष्ट्ये:

 * विविध संस्कृती: आशिया हा विविध संस्कृती, धर्म (हिंदू, बौद्ध, जैन, इस्लाम, ख्रिश्चन, ज्यू, पारशी, शीख इत्यादी), भाषा आणि परंपरांचा संगम आहे.

 * प्राचीन संस्कृती: सिंधू संस्कृती, बॅबिलोनियन संस्कृती, सुमेरियन संस्कृती यांसारख्या अनेक प्राचीन संस्कृतींचा उगम याच खंडात झाला.

 * पर्वतरांगा: हिमालय पर्वतरांग, जगातील सर्वात उंच शिखर माउंट एव्हरेस्टसह, आशियामध्ये आहे. पामीरचे पठार, ज्याला 'जगाचे छत' असेही म्हटले जाते, ते देखील आशियामध्ये आहे.

 * आर्थिक विविधता: आशिया खंडात विकसनशील देश (उदा. भारत, बांगलादेश) आणि विकसित देश (उदा. जपान, दक्षिण कोरिया) दोन्ही आहेत. चीन आणि भारत या मोठ्या अर्थव्यवस्था येथे आहेत. कृषी, उद्योग, माहिती तंत्रज्ञान आणि सेवा क्षेत्रे येथील अर्थव्यवस्थेचे प्रमुख आधारस्तंभ आहेत.

 * देश: आशिया खंडात अंदाजे 48 ते 49 स्वतंत्र देश आहेत. काही प्रमुख देशांमध्ये चीन, भारत, जपान, इंडोनेशिया, दक्षिण कोरिया, थायलंड, व्हिएतनाम, फिलिपिन्स, पाकिस्तान, इराण, सौदी अरेबिया, रशियाचा काही भाग (जो युरोपमध्ये देखील येतो) इत्यादींचा समावेश आहे. रशिया हा क्षेत्रफळाने आशियातील सर्वात मोठा देश आहे तर मालदीव हा सर्वात लहान देश आहे

Sure, आशिया खंडाबद्दल आणखी काही तपशीलवार माहिती खालीलप्रमाणे आहे:

आशिया खंड हा एक विशाल आणि वैविध्यपूर्ण खंड आहे. यापूर्वी आपण त्याची काही प्राथमिक माहिती पाहिली आहे. आता आपण त्याबद्दल अधिक सखोल माहिती घेऊया:

नैसर्गिक विविधता (Natural Diversity)

आशिया खंडात अनेक प्रकारच्या प्राकृतिक वैशिष्ट्ये आणि हवामानाचे प्रकार आढळतात, ज्यामुळे येथे प्रचंड नैसर्गिक विविधता आहे:

 * पर्वतरांगा:

   * हिमालय: जगातील सर्वात उंच पर्वतरांग, ज्यात माउंट एव्हरेस्ट (नेपाळ-चीन) हे जगातील सर्वोच्च शिखर आहे. याशिवाय के-2 (गॉडविन ऑस्टिन), कांचनगंगा यांसारखी अनेक उंच शिखरे येथे आहेत.

   * काराकोरम, कुनलुन, हिंदूकुश, तियान शान (Tian Shan), उरल पर्वत (आशिया-युरोप सीमा), काकेशस पर्वत (आशिया-युरोप सीमा) यांसारख्या इतर महत्त्वाच्या पर्वतरांगा आहेत.

 * पठारे:

   * पामीरचे पठार: याला 'जगाचे छत' असेही म्हटले जाते. अनेक पर्वतरांगांचे हे मिलनबिंदू आहे.

   * तिबेटचे पठार: जगातील सर्वात मोठे आणि सर्वात उंच पठार.

   * दख्खनचे पठार (भारत), अरबी पठार (पश्चिम आशिया) आणि सायबेरियन पठार (रशिया) ही इतर काही महत्त्वाची पठारे आहेत.

 * नद्या:

   * सिंधू: भारत, पाकिस्तानमधून वाहते.

   * गंगा: भारताची सर्वात पवित्र आणि महत्त्वाची नदी.

   * ब्रह्मपुत्रा: तिबेट, भारत, बांगलादेशमधून वाहते.

   * यांग्त्झे (Yangtze): चीनमधील सर्वात लांब नदी आणि जगातील तिसरी सर्वात लांब नदी.

   * हुआंग हे (Yellow River): चीनमधील दुसरी सर्वात लांब नदी, ज्याला 'चीनचे दुःख' असेही म्हणतात कारण ती अनेकदा पूर आणते.

   * मेकाँग: आग्नेय आशियातील अनेक देशांमधून (चीन, म्यानमार, लाओस, थायलंड, कंबोडिया, व्हिएतनाम) वाहणारी एक महत्त्वाची नदी.

   * ओब, येनिसे, लीना: सायबेरियातील मोठ्या नद्या.

   * टायग्रीस (Tigris) आणि युफ्रेटीस (Euphrates): पश्चिम आशियातील (मेसोपोटेमिया) ऐतिहासिक नद्या.

 * वाळवंटे:

   * गोबी वाळवंट: मंगोलिया आणि चीनमध्ये पसरलेले मोठे वाळवंट.

   * अरेबियन वाळवंट: पश्चिम आशियातील एक विशाल वाळवंट, यात 'रुब अल खाली' (Rub' al Khali) हे सर्वात मोठे वाळवंट आहे.

   * थार वाळवंट: भारत आणि पाकिस्तानमध्ये आहे.

   * तकलामकान वाळवंट: चीनमध्ये.

हवामान प्रकार (Climate Types)

आशियाच्या विशाल आकारामुळे येथे विविध प्रकारचे हवामान आढळते:

 * मान्सून प्रकार: दक्षिण, आग्नेय आणि पूर्व आशियामध्ये आढळतो. उन्हाळ्यात भरपूर पाऊस आणि हिवाळा कोरडा असतो. (उदा. भारत, बांगलादेश, जपानचा काही भाग).

 * विषुववृत्तीय हवामान: मलेशिया, इंडोनेशिया, फिलिपिन्समधील काही भाग येथे वर्षभर उष्णता आणि भरपूर पाऊस असतो.

 * वाळवंटी / अर्ध-वाळवंटी हवामान: पश्चिम आशिया आणि मध्य आशियाच्या मोठ्या भागात कोरडे आणि उष्ण हवामान असते (उदा. सौदी अरेबिया, इराण, मध्य आशियाई देश).

 * थंड/ध्रुवीय हवामान: सायबेरिया (रशियाचा आशियाई भाग) येथे हिवाळा अतिशय थंड आणि लांब असतो, तर उन्हाळा लहान आणि सौम्य असतो.

 * अल्पाइन हवामान: उंच पर्वतीय प्रदेशात (उदा. हिमालय) उंचीनुसार हवामान बदलते, थंड तापमान आणि बर्फवृष्टी होते.

आर्थिक गट आणि अर्थव्यवस्था (Economic Blocs and Economy)

आशिया ही जगातील सर्वात वेगाने वाढणारी आर्थिक शक्ती आहे. अनेक देशांनी गेल्या काही दशकांत लक्षणीय आर्थिक प्रगती केली आहे.

 * प्रमुख अर्थव्यवस्था: चीन आणि भारत या जगातील दोन सर्वात मोठ्या अर्थव्यवस्था येथे आहेत, ज्या वेगाने वाढत आहेत. जपान आणि दक्षिण कोरिया हे तांत्रिकदृष्ट्या प्रगत आणि विकसित देश आहेत.

 * आर्थिक गट:

   * आसियान (ASEAN - Association of Southeast Asian Nations): आग्नेय आशियाई राष्ट्रांचा गट, जो आर्थिक आणि प्रादेशिक सहकार्याला प्रोत्साहन देतो (इंडोनेशिया, थायलंड, व्हिएतनाम, फिलिपिन्स, मलेशिया इत्यादी).

   * शांघाय सहयोग संघटना (SCO - Shanghai Cooperation Organisation): सुरक्षा आणि आर्थिक सहकार्यासाठी, यात चीन, रशिया, भारत, पाकिस्तान आणि मध्य आशियाई देशांचा समावेश आहे.

   * आशिया-पॅसिफिक आर्थिक सहकार्य (APEC - Asia-Pacific Economic Cooperation): प्रशांत महासागराच्या किनारी देशांचा समावेश आहे, ज्यात आर्थिक सहकार्य आणि मुक्त व्यापार वाढवण्यावर लक्ष केंद्रित केले आहे.

   * गल्फ कोऑपरेशन कौन्सिल (GCC): पश्चिम आशियातील तेल उत्पादक देशांचा (सौदी अरेबिया, यूएई, कतार, कुवेत, बहरीन, ओमान) आर्थिक गट.

   * दक्षिण आशियाई प्रादेशिक सहकार संघटना (SAARC - South Asian Association for Regional Cooperation): दक्षिण आशियाई देशांचा (भारत, पाकिस्तान, बांगलादेश, श्रीलंका, नेपाळ, भूतान, मालदीव, अफगाणिस्तान) प्रादेशिक गट.

ऐतिहासिक स्थळे (Historical Sites)

आशिया खंड हा अनेक प्राचीन संस्कृतींचा आणि ऐतिहासिक घटनांचा साक्षीदार आहे. येथे अनेक जागतिक वारसा स्थळे आहेत:

 * भारतातील स्थळे:

   * ताजमहल (आग्रा): मुघल वास्तुकलेचे एक उत्कृष्ट उदाहरण.

   * लाल किल्ला (दिल्ली): मुघल साम्राज्याचे प्रतीक.

   * कुतुब मीनार (दिल्ली): ऐतिहासिक मीनार.

   * अजिंठा आणि वेरूळ लेणी (महाराष्ट्र): प्राचीन बौद्ध, हिंदू आणि जैन गुहा मंदिरे.

   * हंपी (कर्नाटक): विजयनगर साम्राज्याची राजधानी.

   * लोणार सरोवर (महाराष्ट्र): उल्कापातामुळे तयार झालेले एक नैसर्गिक सरोवर आणि ऐतिहासिक स्थळ.

 * चीनमधील स्थळे:

   * चीनची भिंत (Great Wall of China): जगातील सर्वात मोठी मानवनिर्मित रचना.

   * टेराकोटा आर्मी (Terracotta Army): शी हुआंगदी सम्राटाच्या कबरीमधील मातीच्या सैनिकांची फौज.

   * निषिद्ध शहर (Forbidden City): बीजिंगमधील प्राचीन शाही राजवाडा.

 * जपानमधील स्थळे:

   * तोडाई-जी मंदिर (Tōdai-ji Temple) आणि हिरोशिमा पीस मेमोरियल (Hiroshima Peace Memorial).

 * मध्यपूर्वेतील स्थळे:

   * पेट्रा (Petra) (जॉर्डन): प्राचीन वाळवंटातील शहर.

   * पर्सेपोलिस (Persepolis) (इराण): प्राचीन पर्शियन साम्राज्याची राजधानी.

   * मेसोपोटेमियाची प्राचीन शहरे: (उदा. बॅबिलोन - इराक).

 * आग्नेय आशियातील स्थळे:

   * अंकोर वॅट (Angkor Wat) (कंबोडिया): जगातील सर्वात मोठा धार्मिक परिसर.

   * बोरोबुदूर (Borobudur) (इंडोनेशिया): विशाल बौद्ध मंदिर.

   * हा-लॉन्ग बे (Ha Long Bay) (व्हिएतनाम): नैसर्गिक सौंदर्य असलेले जागतिक वारसा स्थळ.