शुक्र (Venus) हा आपल्या सूर्यमालेतील सूर्यापासून दुसरा ग्रह आहे. अनेक बाबतीत तो पृथ्वीशी साम्य साधत असल्याने त्याला पृथ्वीचा "जुळा ग्रह" किंवा "बहीण ग्रह" असेही म्हटले जाते.
शुक्र ग्रहाबद्दल काही प्रमुख माहिती:
* सूर्यापासूनचे अंतर: शुक्र हा सूर्यापासून दुसरा ग्रह आहे, त्याचे सूर्यापासूनचे सरासरी अंतर सुमारे 10.8 कोटी किलोमीटर (108 दशलक्ष किमी) आहे.
* आकार आणि वस्तुमान:
* आकार आणि वस्तुमानामध्ये तो पृथ्वीशी खूप मिळताजुळता आहे. त्याचा व्यास सुमारे 12,104 किलोमीटर आहे (पृथ्वीच्या व्यासाच्या सुमारे 95%).
* त्याचे वस्तुमान पृथ्वीच्या सुमारे 81.5% आहे. या साम्यामुळे त्याला 'पृथ्वीचा जुळा ग्रह' असे म्हटले जाते.
* परिभ्रमण काळ (Orbital Period):
* शुक्र सूर्याभोवती एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी सुमारे 225 पृथ्वी दिवस घेतो.
* स्वत:भोवती फिरण्याचा काळ (Rotation Period):
* शुक्र ग्रह स्वतःभोवती अत्यंत हळू फिरतो आणि वैशिष्ट्यपूर्ण बाब म्हणजे तो इतर ग्रहांच्या (युरेनस वगळता) विरुद्ध दिशेने (घड्याळाच्या काट्याच्या दिशेने) फिरतो. याला 'रेट्रोग्रेड रोटेशन' (Retrograde Rotation) म्हणतात.
* त्याला स्वतःभोवती एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी सुमारे 243 पृथ्वी दिवस लागतात.
* यामुळे, बुधाप्रमाणेच, शुक्रावरील एक दिवस (स्वतःभोवती फिरण्याचा काळ) त्याच्या एका वर्षापेक्षा (सूर्याभोवती फिरण्याच्या काळापेक्षा) जास्त मोठा असतो.
* वातावरण (Atmosphere):
* शुक्राचे वातावरण अत्यंत दाट आणि विषारी आहे, जे प्रामुख्याने कार्बन डायऑक्साइड (सुमारे 96.5%) आणि नायट्रोजन (सुमारे 3.5%) ने बनलेले आहे.
* या वातावरणात सल्फ्युरिक ऍसिडचे (Sulphuric Acid) दाट ढग आहेत, ज्यामुळे शुक्राचा पृष्ठभाग दृश्य प्रकाशात पाहणे कठीण होते.
* पृष्ठभागावरील वातावरणीय दाब पृथ्वीच्या तुलनेत सुमारे 92 पट जास्त आहे, जो समुद्राच्या खूप खोल तळाशी जाणवणाऱ्या दाबासारखा आहे.
* तापमान (Temperature):
* शुक्र हा सूर्यमालेतील सर्वात उष्ण ग्रह आहे, जरी तो बुधापेक्षा सूर्यापासून दूर आहे.
* याचे कारण म्हणजे त्याच्या वातावरणातील प्रचंड कार्बन डायऑक्साइडमुळे होणारा "हरितगृह प्रभाव" (Greenhouse Effect). कार्बन डायऑक्साइड सूर्याची उष्णता शोषून घेतो आणि ती बाहेर जाऊ देत नाही, ज्यामुळे ग्रह खूप गरम होतो.
* त्याच्या पृष्ठभागाचे सरासरी तापमान सुमारे 475°C (887°F) पर्यंत पोहोचते, जे शिसे (Lead) वितळण्यासाठी पुरेसे आहे.
* पृष्ठभाग (Surface):
* शुक्राचा पृष्ठभाग खडकाळ असून त्यात अनेक ज्वालामुखी, विस्तृत लावाचे प्रवाह, पठारे आणि काही प्रमाणात खड्डे आहेत. येथे अनेक मोठे ज्वालामुखी आणि लांब भेगा (Rifts) आढळतात.
* शास्त्रज्ञांचा असा अंदाज आहे की शुक्रावर पूर्वी महासागर असू शकले असते, परंतु तीव्र हरितगृह प्रभावामुळे ते बाष्पीभवन होऊन अंतराळात गेले.
* दृश्यमानता:
* चंद्रानंतर रात्रीच्या आकाशात दिसणारा हा सर्वात तेजस्वी नैसर्गिक घटक आहे. तो सकाळी सूर्योदयापूर्वी आणि संध्याकाळी सूर्यास्तानंतर तेजस्वीपणे दिसतो, म्हणूनच त्याला 'शुक्रतारा', 'प्रभामंडळ' किंवा 'संध्यातारा/पहाटतारा' असेही म्हटले जाते.
* उपग्रह: शुक्राला कोणताही नैसर्गिक उपग्रह (चंद्र) नाही.
* मोहीमा (Missions):
* शुक्रावर अनेक मोहिमा पाठवण्यात आल्या आहेत. सोव्हिएत युनियनच्या (सोव्हिएत रशिया) वेनेरा (Venera) मालिका आणि अमेरिकेच्या मॅगेलन (Magellan) या प्रमुख मोहिमा आहेत, ज्यांनी शुक्राच्या पृष्ठभागाचा रडारद्वारे अभ्यास केला आणि त्याचे नकाशे बनवले.
* युरोपीय स्पेस एजन्सीची (ESA) वीनस एक्सप्रेस (Venus Express) आणि जपानची अकात्सुकी (Akatsuki) या अलीकडील मोहिमांनी शुक्राच्या वातावरणाचा अभ्यास केला आहे.
शुक्र ग्रह आपल्या विपरीत परिस्थिती आणि वातावरणाने एक आकर्षक अभ्यास विषय आहे, जो पृथ्वीच्या हवामानाबद्दल आणि भविष्याबद्दल महत्त्व
पूर्ण अंतर्दृष्टी देऊ शकतो.
No comments:
Post a Comment