दक्षिण अमेरिका खंड..

 दक्षिण अमेरिका खंड (South America) हा जगातील सात प्रमुख खंडांपैकी एक आहे. हा खंड पृथ्वीच्या पश्चिम गोलार्धात आणि बहुतांशी दक्षिण गोलार्धात स्थित आहे. हा चौथा सर्वात मोठा आणि पाचवा सर्वात जास्त लोकसंख्या असलेला खंड आहे.

भौगोलिक माहिती:

 * क्षेत्रफळ: दक्षिण अमेरिकेचे क्षेत्रफळ सुमारे 17.84 दशलक्ष चौरस किलोमीटर (1,78,40,000 चौ. किमी) आहे.

 * स्थान: दक्षिण अमेरिका उत्तर अमेरिकेशी पनामाच्या सामुद्रधुनीने (Isthmus of Panama) जोडलेला आहे. उत्तरेला कॅरिबियन समुद्र, पूर्वेला अटलांटिक महासागर आणि पश्चिमेला पॅसिफिक महासागर आहे. दक्षिणेला ड्रेक पॅसेज आहे, जो अंटार्क्टिकापासून वेगळा करतो.

 * भूभाग: खंडाचा पश्चिम किनारा अँडीज पर्वतरांगांनी (Andes Mountains) वेढलेला आहे, तर पूर्वेकडील भागात विस्तीर्ण सखल प्रदेश आणि नद्यांची खोरी आहेत.

लोकसंख्या:

 * लोकसंख्या: 2024 च्या अंदाजानुसार, दक्षिण अमेरिकेची लोकसंख्या सुमारे 44 कोटी (440 दशलक्ष) पेक्षा जास्त आहे.

 * लोकसंख्येची घनता: 21.4 प्रति चौरस किलोमीटर.

 * सर्वाधिक लोकसंख्या असलेला देश: ब्राझील हा दक्षिण अमेरिकेतील सर्वात जास्त लोकसंख्या असलेला देश आहे, ज्यात खंडाच्या जवळजवळ अर्धी लोकसंख्या राहते.

प्रमुख देश:

दक्षिण अमेरिकेत एकूण 12 सार्वभौम देश आहेत:

 * अर्जेंटिना (Argentina)

 * बोलिव्हिया (Bolivia)

 * ब्राझील (Brazil)

 * चिली (Chile)

 * कोलंबिया (Colombia)

 * इक्वेडोर (Ecuador)

 * गयाना (Guyana)

 * पॅराग्वे (Paraguay)

 * पेरू (Peru)

 * सुरीनाम (Suriname)

 * उरुग्वे (Uruguay)

 * व्हेनेझुएला (Venezuela)

या व्यतिरिक्त, फ्रेंच गयाना (फ्रान्सचा एक परदेशी विभाग) आणि फॉकलंड बेटे (यूकेचा एक परदेशी प्रदेश) हे देखील या खंडाचा भाग मानले जातात.

नैसर्गिक विविधता आणि हवामान:

दक्षिण अमेरिकेमध्ये प्रचंड नैसर्गिक विविधता आणि विविध प्रकारचे हवामान आढळते:

 * अँडीज पर्वतरांग (Andes Mountains): ही जगातील सर्वात लांब पर्वतरांग आहे, जी खंडाच्या पश्चिम किनाऱ्याला समांतर पसरलेली आहे. यात अनेक उंच शिखरे आणि जागृत ज्वालामुखी आहेत, ज्यात कोटोपाक्सी (Cotopaxi) हा जगातील सर्वात उंच जागृत ज्वालामुखी आहे. अकांकागुआ (Aconcagua) हे अँडीजमधील सर्वोच्च शिखर आहे.

 * अमेझॉन वर्षावन (Amazon Rainforest): जगातील सर्वात मोठे आणि जैवविविधतेने समृद्ध वर्षावन, जे खंडाच्या मध्यभागी आणि पूर्वेकडील मोठ्या भागाला व्यापते. याला 'पृथ्वीचे फुफ्फुस' असेही म्हटले जाते.

 * अमेझॉन नदी (Amazon River): पाण्याच्या प्रवाहाच्या दृष्टीने जगातील सर्वात मोठी नदी आणि लांबीनुसार दुसरी सर्वात लांब नदी (नाईल नंतर). ही नदी अमेझॉन वर्षावनातून वाहते.

 * अटाकामा वाळवंट (Atacama Desert): चिलीच्या उत्तरेकडील हे जगातील सर्वात कोरडे वाळवंट मानले जाते.

 * पेटॅगोनिया (Patagonia): अर्जेंटिना आणि चिलीच्या दक्षिण भागातील थंड आणि वाऱ्याचा प्रदेश.

 * पम्पास (Pampas): अर्जेंटिना आणि उरुग्वेमधील सुपीक गवताळ प्रदेश, जे शेती आणि पशुधनासाठी महत्त्वाचे आहेत.

 * जगातील सर्वात उंच धबधबा: व्हेनेझुएलामधील एंजल फॉल्स (Angel Falls) हा जगातील सर्वात उंच अखंड धबधबा आहे.

 * हवामान प्रकार: विषुववृत्ताच्या जवळ असल्यामुळे, खंडाच्या बहुतांशी भागात उष्णकटिबंधीय हवामान असते. अँडीजमध्ये उंच पर्वतीय हवामान, तर वाळवंटी प्रदेशात कोरडे हवामान आढळते. दक्षिण टोकाला समशीतोष्ण हवामान असते.

अर्थव्यवस्था:

 * दक्षिण अमेरिका नैसर्गिक संसाधनांनी समृद्ध आहे. खनिज तेल (व्हेनेझुएला, ब्राझील), नैसर्गिक वायू, तांबे (चिली), सोने (ब्राझील, पेरू), चांदी आणि लोहखनिज (ब्राझील) ही येथील प्रमुख खनिजे आहेत.

 * कृषी हा येथील अर्थव्यवस्थेचा एक महत्त्वाचा आधार आहे. कॉफी (ब्राझील, कोलंबिया), सोयाबीन, मका, गहू आणि मांस उत्पादन मोठ्या प्रमाणात होते. ब्राझील जगातील सर्वात मोठा कॉफी उत्पादक आहे.

 * पर्यटन हे देखील एक महत्त्वाचे क्षेत्र आहे, विशेषतः अमेझॉन वर्षावन, माचू पिचू (पेरू), गॅलापागोस बेटे (इक्वेडोर) आणि रियो डी जनेरियो (ब्राझील) यांसारखी स्थळे जगभरात प्रसिद्ध आहेत.

सांस्कृतिक वैशिष्ट्ये:

 * भाषा: स्पॅनिश आणि पोर्तुगीज या येथील प्रमुख भाषा आहेत. ब्राझीलमध्ये पोर्तुगीज तर इतर बहुतेक देशांमध्ये स्पॅनिश बोलली जाते.

 * आदिवासी संस्कृती: इंका (Inca), माया (Maya) आणि अझ्टेक (Aztec) यांसारख्या अनेक प्राचीन आदिवासी संस्कृतींचा प्रभाव येथे आजही दिसून येतो.

 * संगीत आणि नृत्य: सांबा, टँगो आणि सालसा यांसारख्या संगीत आणि नृत्याच्या शैली येथे खूप प्रसिद्ध आहेत.

दक्षिण अमेरिका खंड त्याच्या नैसर्गिक सौंदर्यामुळे, समृद्ध संस्कृतीमुळे आणि वाढत्या आर्थिक क्षमतेमुळे जागतिक नकाशावर एक महत्त्वाचे स्थान आहे.