मंगळ (Mars)..

 मंगळ (Mars) हा आपल्या सूर्यमालेतील सूर्यापासून चौथा ग्रह आहे. त्याला त्याच्या लालसर रंगामुळे 'लाल ग्रह' (Red Planet) असेही म्हटले जाते. हा आपल्या पृथ्वीच्या सर्वात जवळच्या ग्रहांपैकी एक आहे आणि त्यामुळे त्याच्यावर जीवसृष्टीच्या संभाव्यतेबद्दल खूप संशोधन सुरू आहे.

मंगळ ग्रहाबद्दल काही प्रमुख माहिती:

 * सूर्यापासूनचे अंतर: मंगळ सूर्यापासून सुमारे 22.8 कोटी किलोमीटर (228 दशलक्ष किमी) अंतरावर आहे.

 * आकार आणि वस्तुमान:

   * व्यास: मंगळाचा व्यास सुमारे 6,779 किलोमीटर आहे, जो पृथ्वीच्या व्यासाच्या सुमारे अर्धा (सुमारे 53%) आहे.

   * वस्तुमान: त्याचे वस्तुमान पृथ्वीच्या वस्तुमानाच्या सुमारे 10.7% आहे. तो पृथ्वी आणि शुक्रापेक्षा लहान आहे.

 * परिभ्रमण काळ (Orbital Period):

   * मंगळ सूर्याभोवती एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी सुमारे 687 पृथ्वी दिवस घेतो, म्हणजे पृथ्वीच्या जवळपास दुप्पट वेळ.

 * स्वत:भोवती फिरण्याचा काळ (Rotation Period):

   * मंगळ स्वतःभोवती फिरण्यासाठी सुमारे 24 तास 37 मिनिटे (24.6 पृथ्वी तास) घेतो. त्यामुळे मंगळावरील दिवस पृथ्वीवरील दिवसाएवढाच असतो.

 * वातावरण (Atmosphere):

   * मंगळाचे वातावरण अत्यंत पातळ आहे, जे प्रामुख्याने कार्बन डायऑक्साइड (सुमारे 95%), नायट्रोजन (2.7%) आणि आर्गॉन (1.6%) ने बनलेले आहे.

   * या पातळ वातावरणामुळे सूर्याच्या हानिकारक किरणांपासून आणि उल्कापिंडांपासून त्याला फारसे संरक्षण मिळत नाही.

   * येथील वातावरणीय दाब पृथ्वीच्या तुलनेत 1% पेक्षाही कमी आहे.

 * पृष्ठभाग (Surface):

   * मंगळाचा पृष्ठभाग लालसर दिसतो, कारण तो लोह ऑक्साईड (Iron Oxide) किंवा गंजलेल्या लोहाच्या धूळाने झाकलेला आहे.

   * येथे मोठ्या प्रमाणात खड्डे (Craters), ज्वालामुखी, दऱ्या आणि ध्रुवीय बर्फाच्या टोप्या (Polar Ice Caps) आढळतात.

   * ऑलिंपस मॉन्स (Olympus Mons): हा मंगळावरील एक प्रचंड ज्वालामुखी आहे आणि तो सूर्यमालेतील सर्वात मोठा ज्वालामुखी आणि पर्वत मानला जातो. त्याची उंची सुमारे 21.9 किलोमीटर (पृथ्वीवरील माउंट एव्हरेस्टच्या जवळपास तिप्पट) आहे.

   * व्हेलेस मॅरिनेरिस (Valles Marineris): ही मंगळावरील एक प्रचंड दरी आहे, जी सुमारे 4,000 किलोमीटर लांब आणि 7 किलोमीटर खोल आहे. ही पृथ्वीवरील ग्रँड कॅनियनपेक्षा खूप मोठी आहे.

 * तापमान:

   * मंगळावरील सरासरी तापमान सुमारे -63°C आहे.

   * विषुववृत्ताजवळ उन्हाळ्यात दिवसा तापमान सुमारे 20°C पर्यंत वाढू शकते, परंतु रात्री ते -100°C पर्यंत खाली येते. ध्रुवीय प्रदेशात ते -140°C पर्यंतही खाली येऊ शकते.

 * पाणी/बर्फ:

   * मंगळाच्या ध्रुवीय प्रदेशात बर्फाच्या टोप्या (Ice Caps) आहेत, ज्या गोठलेल्या कार्बन डायऑक्साइड (ड्राय आईस) आणि पाण्याच्या बर्फाने बनलेल्या आहेत.

   * मंगळावर पूर्वी द्रवरूप पाणी (Liquid Water) असल्याचे अनेक पुरावे मिळाले आहेत (उदा. प्राचीन नदीपात्रांचे अवशेष, खनिज ठेवी), ज्यामुळे शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे की एकेकाळी मंगळावर जीवसृष्टी अस्तित्वात असू शकते.

   * मंगळाच्या पृष्ठभागाखाली अजूनही पाण्याचा बर्फ असण्याची शक्यता आहे.

 * गुरुत्वाकर्षण: मंगळाचे गुरुत्वाकर्षण पृथ्वीच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या सुमारे 37% आहे.

 * उपग्रह (चंद्र):

   * मंगळाला दोन लहान नैसर्गिक उपग्रह आहेत: फोबोस (Phobos) आणि डीमोस (Deimos). हे दोन्ही उपग्रह अनियमित आकाराचे आहेत आणि त्यांना पकडले गेलेले लघुग्रह (Asteroids) मानले जाते.

 * मोहिमा (Missions):

   * मंगळ हा पृथ्वीबाहेर सर्वाधिक मोहिमा पाठवला गेलेला ग्रह आहे. या मोहिमांनी मंगळाच्या पृष्ठभागाचा, वातावरणाचा आणि भूगर्भशास्त्राचा सखोल अभ्यास केला आहे.

   * प्रमुख मोहिमा:

     * वायकिंग 1 आणि 2 (Viking 1 and 2): (नासा, 1976) मंगळावर उतरलेले पहिले यशस्वी लँडर्स.

     * मार्स पाथफाइंडर (Mars Pathfinder): (नासा, 1997) सोबॉर्नर रोव्हरसह मंगळावर यशस्वीरित्या उतरले.

     * मार्स एक्सप्लोरेशन रोव्हर्स (Spirit and Opportunity): (नासा, 2004) मंगळाच्या पृष्ठभागावर पाण्याचा शोध घेण्यासाठी पाठवले.

     * मार्स रिकॉनिसन्स ऑर्बिटर (Mars Reconnaissance Orbiter - MRO): (नासा, 2006) मंगळाचा उच्च-रिझोल्यूशन नकाशा तयार केला.

     * क्युरिऑसिटी रोव्हर (Curiosity Rover): (नासा, 2012) प्राचीन राहण्यायोग्य वातावरणाचा शोध घेण्यासाठी पाठवले.

     * मंगलयान (Mangalyaan - Mars Orbiter Mission - MOM): (इस्रो, 2014) भारताची पहिली यशस्वी आंतरग्रहीय मोहीम.

     * पर्सिव्हरन्स रोव्हर (Perseverance Rover): (नासा, 2021) प्राचीन सूक्ष्मजीव जीवनाचा शोध आणि मंगळावरील मातीचे नमुने गोळा करण्यासाठी पाठवले. यासोबत Ingenuity नावाचे हेलिकॉप्टर देखील होते.

     * तियानवेन-1 (Tianwen-1): (चीन, 2021) चीनची पहिली यशस्वी मंगळ मोहीम, ज्यात ऑर्बिटर, लँडर आणि झू रोंग (Zhurong) रोव्हर यांचा समावेश होता.

मंगळ हा आपल्या भविष्यातील मानवी वसाहतीसाठी संभाव्य स्थळ म्हणून पाहिला जात आहे, त्यामुळे त्याच्यावरील संशोधन आणि मोहिम अजूनही मोठ्या प्रमाणावर सुरू आहेत.