बुध (Mercury)..

 बुध (Mercury) हा आपल्या सूर्यमालेतील सूर्याच्या सर्वात जवळचा आणि सर्वात लहान ग्रह आहे.

बुध ग्रहाबद्दल काही प्रमुख माहिती:

 * सूर्यापासूनचे अंतर: बुध ग्रह सूर्याच्या सर्वात जवळ आहे. त्याचे सूर्यापासूनचे सरासरी अंतर सुमारे 5.8 कोटी किलोमीटर (58 दशलक्ष किमी) आहे. या जवळच्या अंतरामुळे तो सूर्याभोवती अत्यंत वेगाने फिरतो.

 * आकार: हा आपल्या सूर्यमालेतील सर्वात लहान ग्रह आहे. त्याचा व्यास सुमारे 4,879 किलोमीटर (पृथ्वीच्या व्यासाच्या सुमारे 38%) आहे. तो आपल्या पृथ्वीच्या चंद्रापेक्षा थोडाच मोठा आहे.

 * परिभ्रमण काळ (Orbital Period): बुध ग्रह सूर्याभोवती फक्त 88 पृथ्वी दिवसांत एक प्रदक्षिणा पूर्ण करतो. यामुळे तो सूर्यमालेतील सर्वात वेगवान ग्रह आहे.

 * स्वत:भोवती फिरण्याचा काळ (Rotation Period): बुध ग्रह स्वतःभोवती खूप हळू फिरतो. त्याला स्वतःभोवती एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी सुमारे 58.6 पृथ्वी दिवस लागतात.

   * महत्त्वाची गोष्ट: बुधाचा एक दिवस (एक सूर्योदय ते दुसऱ्या सूर्योदयापर्यंतचा काळ) सुमारे 176 पृथ्वी दिवसांचा असतो. म्हणजे, बुधावर एक दिवस त्याच्या एका वर्षापेक्षा (सूर्याभोवतीच्या एका प्रदक्षिणेपेक्षा) लांब असतो.

 * वातावरण (Atmosphere): बुधाला अत्यंत पातळ आणि अस्थिर वातावरण आहे, ज्याला "एक्सोस्फियर" (Exosphere) म्हणतात. यात प्रामुख्याने ऑक्सिजन, सोडियम, हायड्रोजन, हेलियम आणि पोटॅशियम यांसारख्या घटकांचा समावेश असतो. या पातळ वातावरणामुळे त्याला सूर्याच्या उष्णतेपासून किंवा उल्कापिंडांपासून (Meteoroids) संरक्षण मिळत नाही.

 * पृष्ठभाग (Surface): बुधाचा पृष्ठभाग चंद्रासारखा खड्डेमय (Craters) आहे, कारण त्याला उल्कापिंडांपासून संरक्षण देणारे वातावरण नाही. येथे पर्वतरांगा (Ridges), मैदाने (Plains) आणि मोठ्या दऱ्या (Cliffs) देखील आढळतात. बुधावर "कॅलोरिस बेसिन" (Caloris Basin) नावाचा एक मोठा खड्डा आहे, जो सुमारे 1,550 किलोमीटर रुंद आहे.

 * तापमान (Temperature): बुधावर तापमानातील फरक खूप मोठा असतो.

   * दिवसा: सूर्याच्या जवळ असल्यामुळे, दिवसा पृष्ठभागाचे तापमान सुमारे 430°C पर्यंत पोहोचू शकते.

   * रात्री: वातावरणाच्या अभावामुळे, रात्री उष्णता टिकून राहत नाही आणि तापमान -180°C पर्यंत खाली येते. हा तापमानातील फरक सूर्यमालेत सर्वाधिक आहे.

 * पाणी/बर्फ: बुधाच्या ध्रुवीय प्रदेशातील (Poles) काही खोल खड्ड्यांमध्ये (Craters) कायमस्वरूपी अंधार असतो, जिथे सूर्याचा प्रकाश कधीही पोहोचत नाही. या ठिकाणी बर्फाच्या स्वरूपात पाणी असण्याची शक्यता शास्त्रज्ञांनी वर्तवली आहे, जे रडार डेटाद्वारे सूचित केले गेले आहे.

 * गुरुत्वाकर्षण: बुधाचे गुरुत्वाकर्षण पृथ्वीच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या सुमारे 38% आहे.

 * उपग्रह: बुधाला कोणताही नैसर्गिक उपग्रह (चंद्र) नाही.

 * मोहीमा (Missions):

   * मॅरिनर 10 (Mariner 10): नासाने 1974-75 मध्ये पाठवलेली ही बुधाची पहिली यशस्वी मोहीम होती. तिने बुधाच्या पृष्ठभागाची सुमारे 45% छायाचित्रे घेतली.

   * मेसेंजर (MESSENGER): नासाची दुसरी मोहीम, जी 2011 ते 2015 पर्यंत बुधाच्या कक्षेत फिरली. तिने बुधाच्या उर्वरित भागाचे नकाशे तयार केले, त्याच्या भूगर्भशास्त्र आणि वातावरणाचा अभ्यास केला आणि बुधावर बर्फाचे पुरावे शोधले.

   * बेपिकोलंबो (BepiColombo): युरोपीय स्पेस एजन्सी (ESA) आणि जपान एरोस्पेस एक्सप्लोरेशन एजन्सी (JAXA) यांची संयुक्त मोहीम, जी 2018 मध्ये प्रक्षेपित झाली आणि 2025 मध्ये बुधावर पोहोचण्याची अपेक्षा आहे. ती बुधाच्या चुंबकीय क्षेत्राचा, पृष्ठभागाचा आणि भूगर्भशास्त्राचा अधिक सखोल अभ्यास करेल.

बुध हा एक अत्यंत विपरीत आणि आकर्षक ग्रह आहे, ज्याच्याबद्दल अजूनही बरेच काही जाणून घेणे बाकी आहे.