नेपच्यून ग्रह..neptune

 नेपच्यून (Neptune) हा आपल्या सूर्यमालेतील सूर्यापासून आठवा आणि सर्वात दूरचा ग्रह आहे. तो युरेनसप्रमाणेच 'बर्फाचा राक्षस' (Ice Giant) म्हणून ओळखला जातो आणि त्याचा रंग गडद निळा असतो.

नेपच्यून ग्रहाबद्दल काही प्रमुख माहिती:

 * सूर्यापासूनचे अंतर: नेपच्यून सूर्यापासून सुमारे 4.5 अब्ज किलोमीटर (4.5 x 10^9 किमी) अंतरावर आहे. सूर्यमालेतील हा सर्वात दूरचा ग्रह असल्यामुळे, सूर्याचा प्रकाश पृथ्वीवर पोहोचायला लागणाऱ्या वेळेपेक्षा सुमारे 4 तास जास्त वेळ नेपच्यूनवर पोहोचायला लागतो.

 * आकार आणि वस्तुमान:

   * चौथा सर्वात मोठा ग्रह: व्यास सुमारे 49,244 किलोमीटर आहे, जो पृथ्वीच्या व्यासाच्या सुमारे 3.8 पट आहे.

   * बर्फाचा राक्षस: युरेनसप्रमाणेच, नेपच्यून देखील प्रामुख्याने पाण्याचा बर्फ, मिथेन बर्फ आणि अमोनिया बर्फ यांसारख्या अस्थिर पदार्थांचा (Volatiles) बनलेला आहे.

   * युरेनसपेक्षा थोडा लहान पण जास्त वस्तुमान: तो युरेनसपेक्षा थोडा लहान असला तरी, त्याचे वस्तुमान युरेनसपेक्षा थोडे जास्त आहे, ज्यामुळे त्याची घनता जास्त आहे.

 * परिभ्रमण काळ (Orbital Period):

   * नेपच्यून सूर्याभोवती एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी सुमारे 165 पृथ्वी वर्षे घेतो. याचा अर्थ, त्याच्या एका वर्षाची लांबी पृथ्वीच्या 165 वर्षांएवढी आहे. 2011 मध्ये, त्याच्या शोधानंतर त्याने सूर्याभोवती आपली पहिली प्रदक्षिणा पूर्ण केली.

 * स्वत:भोवती फिरण्याचा काळ (Rotation Period):

   * नेपच्यून स्वतःभोवती वेगाने फिरतो, त्याला एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी सुमारे 16 तास लागतात.

 * वातावरण (Atmosphere):

   * नेपच्यूनचे वातावरण प्रामुख्याने हायड्रोजन (80%), हेलियम (19%) आणि मिथेन (1.5%) या वायूंचे बनलेले आहे.

   * मिथेन वायूमुळेच त्याला गडद निळा रंग येतो, कारण मिथेन लाल प्रकाश शोषून घेतो.

   * नेपच्यूनच्या वातावरणात सूर्यमालेतील सर्वात वेगवान वारे वाहतात, ज्यांचा वेग 2,100 किलोमीटर प्रति तास (1,300 मैल प्रति तास) पर्यंत पोहोचू शकतो.

   * ग्रेट डार्क स्पॉट (Great Dark Spot): व्हॉयेजर 2 मोहिमेने 1989 मध्ये नेपच्यूनवर पृथ्वीच्या आकाराचे एक मोठे वादळ पाहिले, ज्याला 'ग्रेट डार्क स्पॉट' असे नाव दिले गेले. हे वादळ काही वर्षांनी नाहीसे झाले आणि नंतर नवीन वादळे दिसून आली.

 * संरचना:

   * नेपच्यूनच्या मध्यभागी एक लहान, खडकाळ गाभा (Core) असण्याची शक्यता आहे.

   * या गाभ्याभोवती पाणी, अमोनिया आणि मिथेनच्या बर्फाचे मिश्रण असलेला एक दाट थर असतो, जो 'बर्फाचा आवरण' (Ice Mantle) म्हणून ओळखला जातो.

 * तापमान:

   * नेपच्यून हा सूर्यमालेतील सर्वात थंड ग्रहांपैकी एक आहे. त्याच्या वातावरणातील सर्वात थंड तापमान सुमारे -225°C पर्यंत खाली येऊ शकते.

 * कडी/वलये (Rings):

   * नेपच्यूनला पाच प्रमुख कड्यांची प्रणाली आहे, जी गडद आणि अस्पष्ट आहेत. या कड्यांना नेपच्यूनच्या शोधाशी संबंधित शास्त्रज्ञांची नावे देण्यात आली आहेत (उदा. अॅडम्स, लेव्हेरियर, गेल, अॅरागो, लॅसेल). या कड्यांमध्ये 'आर्क्स' (Arcs) नावाची वैशिष्ट्यपूर्ण तेजस्वी रचना आहे, जी इतर कोणत्याही ग्रहाच्या कड्यांमध्ये आढळत नाही.

 * उपग्रह (चंद्र):

   * नेपच्यूनला 14 ज्ञात नैसर्गिक उपग्रह आहेत.

   * ट्रायटन (Triton): हा नेपच्यूनचा सर्वात मोठा आणि सर्वात महत्त्वाचा चंद्र आहे. हा एकमेव मोठा चंद्र आहे जो आपल्या ग्रहाभोवती उलट्या दिशेने (रेट्रोग्रेड ऑर्बिट) फिरतो, ज्यामुळे असा अंदाज लावला जातो की तो मूळतः कायपर बेल्टमधून (Kuiper Belt) पकडला गेलेला एक बटु ग्रह असू शकतो. ट्रायटनवर नायट्रोजनचे गीझर (Geysers) आणि सक्रिय भूगर्भीय क्रिया आहेत.

 * मोहिमा (Missions):

   * व्हॉयेजर 2 (Voyager 2): नासाचे हे एकमेव अवकाशयान आहे जे नेपच्यूनजवळून (1989 मध्ये) उडून गेले. त्याने ग्रहाचे, त्याच्या कड्यांचे आणि ट्रायटनसह अनेक चंद्रांचे पहिले जवळून छायाचित्रे घेतली आणि त्याचे वातावरण व चुंबकीय क्षेत्राचा अभ्यास केला.

नेपच्यून हा सूर्यमालेतील सर्वात दूरचा ग्रह असल्यामुळे तो अजूनही अनेक रहस्ये घेऊन आहे. त्याच्या वातावरणातील वेगवान वारे, त्याची रहस्यमय कडी आणि ट्रायटनसारखे चंद्र यामुळे तो खगोलशास्त्रज्ञांसाठी एक महत्त्वाचा आणि आकर्षक अभ्यास विषय आहे.