गजगे (Gajge)

 गजगे (Gajge)

गजगे हा महाराष्ट्रातील एक पारंपरिक खेळ आहे जो विशेषतः लहान मुलांमध्ये खेळला जातो. हा खेळ खेळण्यासाठी विशिष्ट प्रकारच्या लहान, गोल आणि वजनाने हलक्या बियांचा (गजगे) वापर केला जातो. या बिया साधारणपणे एका विशिष्ट वेलीच्या फळांमधून मिळतात. हा खेळ हाताच्या कौशल्यावर आणि अंदाजानुसार बिया फेकण्याच्या क्षमतेवर आधारित आहे.

खेळण्याची पद्धत (सर्वसाधारणपणे प्रचलित पद्धत):

1. साहित्य: या खेळण्यासाठी गजग्याच्या बिया (साधारणपणे ५ ते ७) लागतात.
2. खेळाडू: हा खेळ साधारणपणे २ किंवा अधिक खेळाडू खेळू शकतात.
3. सुरुवात: खेळाडू जमिनीवर बसतात. पहिला खेळाडू आपल्या हातातील सर्व गजगे जमिनीवर टाकतो.
4. उचलणे: टाकलेल्या गजग्यांपैकी एका विशिष्ट गजग्याचा आधार घेऊन इतर गजगे उचलण्याचा प्रयत्न करायचा असतो. उचलण्याची पद्धत खालीलप्रमाणे असू शकते (नियमांनुसार बदल):
   • एक-एक उचलणे: आधार घेतलेल्या गजग्याच्या मदतीने इतर गजगे एक-एक करून उचलणे. उचलताना दुसरा गजगा हलू नये किंवा खाली पडू नये याची काळजी घ्यावी लागते.
   • दोन-दोन उचलणे: एकाच वेळी दोन गजगे उचलणे.
   • तीन-तीन उचलणे: एकाच वेळी तीन गजगे उचलणे आणि याच क्रमाने पुढे खेळणे.
5. फेकणे आणि झेलणे: काही प्रकारात, खेळाडू गजगे हवेत उडवून हाताच्या मागच्या बाजूला झेलतो आणि पुन्हा तळहातावर घेऊन ठराविक संख्येने उचलतो.
6. गुण: प्रत्येक यशस्वी खेळीनुसार खेळाडूला गुण मिळतात. उचललेल्या गजग्यांच्या संख्येनुसार किंवा विशिष्ट खेळीनुसार गुण ठरवले जातात.
7. डाव: प्रत्येक खेळाडूला बारी-बारीने खेळण्याची संधी मिळते.
8. विजय: पूर्वनिश्चित केलेले गुण ज्या खेळाडूने सर्वात आधी मिळवले, तो विजयी होतो.

खेळण्याचे विविध प्रकार:

गजगे खेळण्याच्या पद्धती प्रदेशानुसार आणि खेळणाऱ्यांच्या आवडीनुसार बदलू शकतात. काही ठिकाणी खालील प्रकारही खेळले जातात:

• मुठ्ठी: सर्व गजगे हातात घेऊन विशिष्ट पद्धतीने हवेत उडवून ठराविक संख्येत तळहातावर झेलणे.
• राणी-राजा: काही गजग्यांना 'राणी' आणि 'राजा' मानले जाते आणि त्यांना उचलण्याचे नियम वेगळे असतात.
• घरटे: जमिनीवर एक लहान वर्तुळ (घरटे) तयार केले जाते आणि ठराविक अंतरावरून गजगे त्यात टाकण्याचा प्रयत्न केला जातो.

महत्व:

गजगे हा खेळ लहान मुलांमध्ये हाताची आणि डोळ्यांची समन्वयता (hand-eye coordination) सुधारतो. या खेळामुळे एकाग्रता वाढते आणि अचूकतेचा सराव होतो. हा खेळ खेळायला सोपा आणि नैसर्गिक वस्तूंचा वापर करून खेळता येत असल्याने तो ग्रामीण भागात आजही लोकप्रिय आहे.