काच पुराणी (Kach Purani)

 काच पुरणी (Kach Purani)

काच पुराणी हा एक पारंपरिक भारतीय खेळ आहे जो विशेषतः लहान मुलांमध्ये खेळला जातो. हा खेळ शारीरिक हालचाल, समन्वय आणि वेगावर आधारित आहे. या खेळात खेळाडू काचेच्या तुकड्यांचा (पुराण्या बांगड्या किंवा तत्सम) वापर करतात, म्हणूनच याला 'काच पुराणी' असे नाव पडले असावे. तथापि, काही ठिकाणी याला वेगळी नावे आणि खेळण्याच्या पद्धती असू शकतात.

खेळण्याची पद्धत (सर्वसाधारणपणे प्रचलित पद्धत):

1. साहित्य: या खेळण्यासाठी काही काचेचे तुकडे (साधारणपणे ५ ते ७) आणि एक चेंडू (रबरी किंवा छोटा) वापरला जातो.
2. मैदान: खेळण्यासाठी सपाट जमीन किंवा मैदान आवश्यक असते. जमिनीवर एक लहान वर्तुळ (किंवा चौकोन) काढला जातो, ज्याच्या मध्यभागी काचेचे तुकडे एकावर एक रचून ठेवले जातात.
3. खेळाडू: हा खेळ दोन संघांमध्ये खेळला जातो. प्रत्येक संघात साधारणपणे ३ ते ५ खेळाडू असू शकतात.
4. नाणेफेक: खेळ सुरू करण्यापूर्वी नाणेफेक करून कोणता संघ प्रथम 'फटका' मारेल (म्हणजे चेंडू मारून काचेचे तुकडे पाडेल) हे ठरवले जाते.
5. फटका मारणारा संघ (Striker/Hitter): या संघातील खेळाडू बारी-बारीने ठराविक अंतरावरून चेंडू मारून काचेच्या तुकड्यांची रचना पाडण्याचा प्रयत्न करतात. त्यांना प्रत्येकी ठराविक संधी (उदा. ३) मिळू शकतात.
6. संरक्षण करणारा संघ (Fielders): या संघाचे खेळाडू काचेचे तुकडे पाडल्यानंतर ते पुन्हा रचण्यापासून रोखण्याचा प्रयत्न करतात आणि फटका मारणाऱ्या संघातील खेळाडूंना चेंडू मारून बाद करण्याचा प्रयत्न करतात.
7. थर पाडणे: जर फटका मारणाऱ्या संघातील खेळाडूने चेंडू मारून काचेच्या तुकड्यांची रचना पाडली, तर त्यांना 'काच पुराणी' (किंवा त्या भागातील प्रचलित नाव) ओरडण्याची संधी मिळते आणि त्यांचा खेळ सुरू होतो.
8. पुन्हा रचना करणे: थर पाडल्यानंतर फटका मारणाऱ्या संघातील खेळाडू लवकरात लवकर काचेचे तुकडे पुन्हा एकावर एक रचण्याचा प्रयत्न करतात.
9. बाद करणे: संरक्षण करणाऱ्या संघाचे खेळाडू थर रचणाऱ्या खेळाडूंना चेंडू मारून बाद करण्याचा प्रयत्न करतात. जर चेंडू थेट लागला, तर तो खेळाडू बाद होतो.
10. सुरक्षित क्षेत्र: काही ठिकाणी, थर रचणाऱ्या खेळाडूंसाठी एक सुरक्षित क्षेत्र (safe zone) आखलेले असू शकते, जिथे ते चेंडू मारण्यापासून वाचण्यासाठी काही क्षण थांबू शकतात.
11. विजय: जर फटका मारणाऱ्या संघाने संरक्षण करणाऱ्या संघाच्या खेळाडूंनी बाद करण्यापूर्वी काचेच्या तुकड्यांची रचना यशस्वीरित्या पूर्ण केली, तर ते जिंकतात आणि त्यांना गुण मिळतात. जर संरक्षण करणाऱ्या संघाने फटका मारणाऱ्या संघातील सर्व खेळाडूंना बाद केले, तर त्यांचा डाव संपतो आणि दुसऱ्या संघाला फटका मारण्याची संधी मिळते.

नियमांमधील विविधता:

काच पुराणी हा खेळ वेगवेगळ्या प्रदेशात वेगवेगळ्या नियमांनुसार खेळला जाऊ शकतो. खेळाडूंची संख्या, फटके मारण्याची संधी, बाद होण्याची पद्धत आणि सुरक्षित क्षेत्राचे नियम स्थानिक परंपरेनुसार बदलू शकतात.

महत्व:

काच पुराणी हा खेळ मुलांमध्ये शारीरिक समन्वय, अचूकता, वेग आणि सांघिक भावना विकसित करतो. हा खेळ खेळायला सोपा आणि कमी खर्चात उपलब्ध होणारा आहे, ज्यामुळे तो आजही अनेक ठिकाणी आवडीने खेळला जातो.

जर तुम्हाला 'काच पुराणी' च्या विशिष्ट प्रकाराबद्दल किंवा तुमच्या प्रदेशात खेळल्या जाणाऱ्या वेगळ्या नावाने माहिती हवी असेल, तर तुम्ही अधिक तपशील देऊ शकता.